Του Δημήτρη Αγαπάκη *
O ρόλος του εκπαιδευτικού στο σχολικό περιβάλλον αναδεικνύεται ιδιαίτερα πολύπλοκος στη σύγχρονη εποχή. Δεν αρκεί να είναι κάτοχος γενικών ή εξειδικευμένων γνώσεων που απαιτούνται για να διδάξει τους μαθητές του. Οφείλει να διαθέτει επιπλέον γνώσεις για την ψυχοσύνθεση του αναπτυσσόμενου μαθητή, τη διαδικασία μάθησης και κοινωνικοποίησής του. Ο εκπαιδευτικός καλείται, μέσα σε όλες τις άλλες ευθύνες που έχει, να ενεργοποιεί μέσα στη σχολική τάξη εκείνες τις συμπεριφορές του μαθητή που θα τον βοηθήσουν να έχει όχι μόνο την καλύτερη επίδοση στα μαθήματα, αλλά και να επιτύχει στο μέγιστο βαθμό την ομαλή προσαρμογή και την κοινωνικοποίησή του.
Με τον όρο «κοινωνικοποίηση» ορίζεται η σύνθετη διαδικασία μάθησης, κατά την οποία τα άτομα αποκτούν γνώσεις, δεξιóτητες, προδιαθέσεις και υιοθετούν συστήματα αξιών, κοινωνικών κανóνων και μορφές συμπεριφοράς. H διαδικασία αυτή στο σχολικό περιβάλλον πραγματώνεται μέσα από τη συνεχή επαφή και την αλληλεπίδραση μεταξύ των μαθητών. Σε αυτές τις συνθήκες συναναστροφής, οι μαθητές αποκτούν τρόπους σκέψης και δράσης, αναπτύσσουν διαπροσωπικές σχέσεις, βιώνουν κοινωνικούς κανόνες και αξίες, βάσει των οποίων διαμορφώνουν την προσωπικότητά και την κοινωνική συμπεριφορά τους.
Θεμελιακό λοιπόν ρόλο στις διαδικασίες κοινωνικοποίησης διαδραματίζει στο πλαίσιο της σχολικής κοινότητας ο ίδιος ο εκπαιδευτικός. Ο εκπαιδευτικός, ο οποίος έχει εσωτερικεύσει τα χαρακτηριστικά του σύνθετου ρόλου του, σύμφωνα με το εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά και το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον, γίνεται φορέας μετάδοσης της κουλτούρας, των αξιών, των κανόνων και των στάσεων που επικρατούν στην κοινωνία. Διαθέτει μεθοδολογικές γνώσεις και μηχανισμούς, με τους οποίους εκπαιδεύει τους μαθητές, εκπαιδεύοντάς τους να ασκούνται σε τύπους συμπεριφοράς, οι οποίοι προϋποθέτουν γνώσεις για την πραγματικότητα της κοινωνίας μέσα στην οποία ζουν. Έτσι, μέσα από την κοινωνικοποιητική μορφή μάθησης, οι μαθητές καθίστανται ικανοί να συμμετέχουν στις διάφορες κοινωνικές δραστηριότητες, ενσωματώνοντάς τους με τον ομαλότερο δυνατό τρόπο στο κοινωνικό σύνολο.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, το σχολείο και ειδικότερα η σχολική αίθουσα δεν εξυπηρετούν και δεν πρέπει να εξυπηρετούν αποκλειστικά την παροχή στους μαθητές ειδικών γνώσεων. Το σχολείο οφείλει να ανταποκρίνεται στο γενικότερο σκοπό της αγωγής, ο οποίος περιλαμβάνει και την υποστήριξη των μαθητών για την ομαλή ένταξή τους στο κοινωνικό περιβάλλον. Εξάλλου, το σχολικό περιβάλλον και αυτό της σχολικής τάξης αποτελούν επιμέρους κοινωνικά περιβάλλοντα, τα οποία επιδρούν θετικά ή αρνητικά στους μαθητές. Σ’ αυτά τα περιβάλλοντα καλούνται οι τελευταίοι να αντιμετωπίσουν όχι μόνο προβλήματα μάθησης, αλλά και ποικίλα άλλα προβλήματα που αφορούν στις σχέσεις που οικοδομούν με τους υπόλοιπες μαθητές και γενικότερα τους συνανθρώπους τους.
Η κοινωνικοποίηση των μαθητών στο σχολείο είναι σταδιακή λόγω του ότι συνδέεται με την πορεία της διανοητικής, ψυχολογικής και κοινωνικής ωριμóτητας των μαθητών. Καθώς βέβαια η μια τάξη διαδέχεται την επóμενη, οι μέθοδοι και οι διαδικασίες κοινωνικοποίησης μεταβάλλονται. Εκείνο όμως που παραμένει σταθερό είναι η προσπάθεια των εκπαιδευτικών να φέρουν σε επαφή τους μαθητές τους με τις αξίες, τα νοήματα και γενικότερα την κουλτούρα της κοινωνίας, ασκώντας τους στο διάλογο, την ειρηνική διαπραγμάτευση και την διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους. Με τον τρόπο αυτό καθίσταται βίωμα στους μαθητές η σπουδαιότητα της ενεργητικής συμμετοχής και δράσης στο πλαίσιο των ομαδικών συνόλων, τόσο εντός του σχολικού, όσο και εντός του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος.
Συνοψίζοντας, η εκπαίδευση δεν αποτελεί έναν κοινωνικά απομονωμένο θεσμó. Αντιθέτως συνδέεται άρρηκτα με τους άλλους κοινωνικούς θεσμούς της κοινωνίας, εφόσον οι λειτουργίες, οι ρυθμίσεις και οι πρακτικές της προσδιορίζονται σε συνάρτηση με εκείνες που διέπουν τους άλλους θεσμούς. Αυτή η σχέση αλληλεξάρτησης μεταξύ των κοινωνικών θεσμών γίνεται κατανοητή, αν λάβουμε υπόψη μας ότι στις σημερινές σύγχρονες κοινωνίες ο θεσμός της εκπαίδευσης διαδραματίζει το ρόλο της προετοιμασίας των παιδιών για ένταξη και συμμετοχή σε άλλους κοινωνικούς θεσμούς. Είναι φανερό λοιπόν ότι μια προσπάθεια για όσο το δυνατόν καλύτερη κοινωνικοποίηση του ατόμου, η οποία πραγματοποιείται στο χώρο του σχολείου, συμβάλλει στην ομαλή εξέλιξη του ατόμου σε μια ξεχωριστή υγιή οντότητα, που αναπτύσσεται και δρα δημιουργικά μέσα στην ολότητα της κοινωνίας.
* Ο Δημήτρης Αγαπάκης είναι εκπαιδευτικός, πρώην Αντιδήμαρχος και υποψήφιος Δημοτικός Σύμβουλος με τον συνδυασμό «Ηράκλειο 375» του Γιάννη Κουράκη
